Warto przypomnieć, że terminy przedawnienia niektórych roszczeń upływają na zasadach, obowiązujących od 2018 r.  z końcem roku kalendarzowego. Pozostało jeszcze dość czasu, by zapobiec przedawnieniu roszczeń, dla których termin przedawnienia upłynie z końcem bieżącego roku.

Dlaczego przedawnienie jest tak ważne? Bo po upływie terminu przedawnienia dłużnik może co do zasady uchylić się od zaspokojenia roszczenia, chyba że zrzekł się korzystania z zarzutu przedawnienia. Innymi słowy, próba dochodzenia albo wyegzekwowania przedawnionego roszczenia może okazać się nieskuteczna. Żeby tak się nie stało, trzeba jeszcze przed upływem terminu przedawnienia przerwać bieg przedawnienia, robiąc to w jeden z sposobów, wymienionych w art. 123 Kodeksu cywilnego (dalej k.c.), jak na przykład: występując z powództwem do sądu lub zawezwaniem sądowym do próby ugodowej, wszczynając mediacje, składając wniosek o wszczęcie egzekucji, uzyskując uznanie roszczenia przez dłużnika. Przerwany termin przedawnienia biegnie na nowo!

Jeżeli jednak nie zdążymy przerwać przedawnienia i skierujemy sprawę do sądu po upływie terminu przedawnienia, a pozwanym (dłużnikiem) jest:

• przedsiębiorca – wówczas będzie on mógł w toku procesu podnieść zarzut przedawnienia, co doprowadzi do oddalenia powództwa,
• konsument – wówczas sąd z urzędu (zgodnie z art. 117 § 2¹ k.c.) zbada przedawnienie i oddali powództwo (z wyjątkiem przypadku opisanego w art. 117¹ § 1 k.c., gdy sąd może nie uwzględnić przedawnienia roszczenia, jeżeli wymagają tego względy słuszności).

Ile wynoszą terminy przedawnienia?

• Podstawowy termin przedawnienia ma zastosowanie do tych roszczeń majątkowych, dla których przepis szczególny nie przewiduje innego terminu. Do 8 lipca 2018 r. wynosił on 10 lat. Od 9 lipca 2018 r. termin ten uległ skróceniu do lat 6.
• Krótszy, bo 3 letni termin przedawnienia dotyczy:
  • roszczeń okresowych (takich jak np. roszczenie o odsetki, czynsz najmu);
  • roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej.
• Jednak od powyższych terminów istnieje wiele wyjątków, zawartych w przepisach szczególnych (zwłaszcza w przepisach Kodeksu cywilnego), określających dla wybranych roszczeń inne terminy przedawnienia.

Zgodnie z przepisami ustawy z 13 kwietnia 2018 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (nazywanej tu „Ustawą z 2018 roku”), począwszy od jej wejścia w życie, to jest od 9 lipca 2018 roku:

• każde nieprzedawnione w dniu 9.07.2018 r. roszczenie,
• którego termin przedawnienia wynosi co najmniej 2 lata

przedawnia się z końcem roku kalendarzowego, w którym upływa termin przedawnienia dla tego roszczenia.

Roszczenia dla których terminy przedawnienia zostały skrócone:

Pewna modyfikacja dotyczy tych roszczeń, dla których mocą Ustawy z 2018 roku termin przedawnienia został skrócony. Dotyczy to tych roszczeń, do których zastosowanie mają podstawowe terminy przedawnienia, skrócone z 10 do 6 lat, których bieg przedawnienia rozpoczął się przed 9 lipca 2018 roku. Przyjęto, że dla takich roszczeń termin przedawnienia biegnie „od nowa” od dnia wejścia w życie przepisów Ustawy z 2018 roku (t. j. od 9 lipca 2018 r.) i wynosi 6 lat, czyli powinien upłynąć 31 grudnia 2024 roku. Gdyby jednak przy uwzględnieniu przepisów „starych”, czyli obowiązujących przed 9 lipca 2018 r., termin 10 letni przedawnienia miał upłynąć wcześniej (czyli przed 31 grudnia 2024 r.), to przedawnienie następuje z upływem tego wcześniejszego terminu.

Należy nadmienić, że Ustawą z 2018 roku został także znowelizowany art. 125 k.c., który dotyczy m.in. roszczeń stwierdzonych prawomocnym orzeczeniem sądu (lub zatwierdzonych ugód). Termin został skrócony z 10 do 6 lat. W przypadku, gdy roszczenie to obejmuje również świadczenia okresowe należne w przyszłości roszczenie dotyczące świadczeń okresowych przedawnia się z upływem lat trzech. Termin przedawnienia należy liczyć od momentu uprawomocnienia się orzeczenia. Dalsze uwagi dotyczące skrócenia podstawowego 10 letniego terminu przedawnienia odnoszą się także do skróconego 10 letniego terminu przedawnienia roszczeń stwierdzonych orzeczeniem sądu.

Wątpliwości interpretacyjne:

Nie dokonując w tym miejscu szczegółowej analizy prawnej, należy jednak zwrócić uwagę na wątpliwości interpretacyjne, jakie powstały na tle przepisów Ustawy z 2018 roku. Sama Ustawa z 2018 roku jest dość krótka i z pozoru prosta, ale okazuje się, że nawet proste nowelizacje można przez pośpiech i niedbałość znacznie skomplikować.

W odniesieniu do przepisów regulujących skrócone terminy przedawnienia powstała wątpliwość, czy gdy należy stosować przepisy dotychczasowe do terminu przedawnienia (przedawnienie następuje wcześniej niż w oparciu o nowe przepisy), to ma zastosowanie przepis art. 118 zd. 2 k.c. mówiący o wydłużeniu terminu końcowego przedawnienia do ostatniego dnia roku kalendarzowego?

Większość (nielicznych) komentatorów tego zagadnienia stoi na stanowisku, że w takim wypadku nie przedłuża się terminu przedawnienia, które następuje w dacie dziennej w ciągu roku, wyznaczonej zgodnie z wcześniejszymi przepisami wraz z upływem 10 letniego okresu przedawnienia.

Należy zgodzić się z tym poglądem, prezentowanym m.in. przez prof. dr hab. P. Machnikowski [w:] E. Gniewek (red.), Kodeks cywilny. Komentarz., Wyd. 9, Warszawa 2019, w którym wskazał, że z użycia w art. 5 ust. 2 słów „przedawnienie następuje z upływem tego wcześniejszego terminu” wynika, że te terminy, których bieg rozpoczął się przed wejściem w życie ustawy i był na tyle zaawansowany, że przy uwzględnieniu dotychczasowego terminu przedawnienie nastąpiłoby wcześniej niż po sześciu latach od jej wejścia w życie, nie przedłużają się do końca roku kalendarzowego (nie stosuje się do nich art. 118 zd. 2 k.c.). Zatem, przykładowo, jeżeli dziesięcioletni termin przedawnienia prawomocnego orzeczenia sądu, liczonego od uprawomocnienia się tego orzeczenia, upłynąłby przed 31 grudnia 2024 r. (np. 18 października 2022 r.) to w tym dniu nastąpi przedawnienie. Jeżeli jednak przedawnienie następowałoby po 31 grudnia 2024 r. (np. 14 lipca 2026 r.) przedawnienie nastąpi 31 grudnia 2024 r. zgodnie z art. 5 ust. 2 Ustawy z 2018 roku.

Pojawiła się jeszcze jedna wątpliwość dotycząca tych terminów przedawnienia, które nie uległy skróceniu mocą Ustawy z 2018 roku, wynoszą co najmniej 2 lata, a bieg terminu ich przedawnienia rozpoczął się i nie upłynął przed wejściem w życie Ustawy z 2018 roku. Pojawiły się dwa stanowiska odnośnie terminu przedawnienia takich roszczeń:

• przedawnienie nastąpi z upływem terminu wyznaczonego na podstawie dotychczasowych przepisów,

(tak m.in. w wyrokach Sądu Rejonowego w Mrągowie z 30 września 2020 r., sygn. akt: I C 73/20; Sądu Rejonowego w Człuchowie z 5 sierpnia 2020 r., sygn. akt: I C 40/20; Sądu Okręgowego w Gliwicach z 11 marca 2020 r., sygn. akt: III Ca 650/19)

• przedawnienie nastąpi z końcem roku kalendarzowego.

(tak m.in. w wyroku Sądu Okręgowego w Toruniu z 18 sierpnia 2020 r., sygn. akt: VIII Ca 275/20)

W opinii autora drugi ze scenariuszy opisanych powyżej jest scenariuszem poprawnym – przedawnienie powinno nastąpić z końcem roku kalendarzowego. Należy jednak podchodzić do tego z pewną dozą ostrożności, bowiem skoro istnieją rozbieżności w orzecznictwie – sądy raz opowiadają się za pierwszym, a raz za drugim scenariuszem, to należałoby raczej nie czekać np. z wystąpieniem do sądu do końca roku. W przypadku „ślepego” przyjęcia, że zawsze roszczenie przedawni się na koniec roku kalendarzowego można natknąć się na przykre konsekwencje w postaci oddalenia powództwa i uniemożliwienia jego dochodzenia w późniejszym czasie, a także z poniesieniem dodatkowych kosztów.

Do momentu zajęcia stanowiska w tym zakresie przez Sąd Najwyższy bezpieczniej jest założyć, że przedawnienie następuje na „starych” zasadach, tj. z upływem wcześniejszego terminu, a nie z upływem ostatniego dnia roku kalendarzowego (o czym przykład 6 poniżej).

Wnioski:

Jeżeli w okresie od 1 stycznia do 31 grudnia 2020 r. miały upłynąć terminy przedawnienia roszczeń, wynoszące co najmniej 2 lata (ale nie terminy 10 letnie przedawnienia), to w odniesieniu do wszystkich tych roszczeń możliwe jest przerwanie biegu przedawnienia do 31 grudnia 2020 roku i należy niezwłocznie w tym celu podjąć kroki. 

Ważna jest także weryfikacja posiadanych prawomocnych orzeczeń sądowych (także zatwierdzonych ugód), gdyż możliwość egzekucji na ich podstawie uległa skróceniu z 10 do 6 lat. 

Przykłady:

Przykład 1

10 stycznia 2018 r. została zawarta umowa o dzieło, w ramach której przyjmujący zamówienie zobowiązał się do wykonania określonego przedmiotu do dnia 10 września 2018 r. Zgodnie z art. 646 k.c. termin przedawnienia wynosi 2 lata od daty wymagalności roszczenia. Roszczenie stało się wymagalne 11 września 2018 r. a zatem 2 letni termin upływa 11 września 2020 r. Ze względu jednak na fakt, iż termin przedawnienia wynosi 2 lata, to zgodnie ze znowelizowanym art. 118 zd. 2 k.c. roszczenie przedawni się po 2 latach i ponad 3 miesiącach, to jest 31 grudnia 2020 r. (ostatniego dnia roku kalendarzowego).

Przykład 2

20 sierpnia 2018 r. została zawarta umowa sprzedaży, w ramach której kupujący zobowiązał się do zapłaty ceny 30 sierpnia 2018 r. Roszczenie stało się wymagalne 31 sierpnia 2018 r. Kupujący do chwili obecnej nie uiścił zapłaty. Pomimo tego, że sprzedaż dokonana była w ramach działalności przedsiębiorstwa sprzedawcy, to roszczenie o zapłatę ceny przedawni się w terminie 2 lat (przepis szczególny art. 554 k.c.), a nie po upływie 3 lat. W tej sytuacji również przedawnienie nie upłynie 31 sierpnia 2020 r., lecz 31 grudnia 2020 r.

Przykład 3

Wynajmujący oddał rzecz w najem. Najemca zwrócił rzecz 22 października 2019 r. Rzecz została uszkodzona. Wynajmujący chce dochodzić naprawienia szkody przeciwko najemcy. Zgodnie z art. 677 k.c. termin przedawnienia wynosi rok od dnia wydania rzeczy (także dla przedsiębiorcy). Roszczenie zatem przedawni się nie 31 grudnia 2020 r., a 23 października 2020 r. Nie znajdzie tutaj zastosowanie reguła dotycząca upływu terminu przedawnienia w ostatnim dniu roku kalendarzowego, bowiem termin przedawnienia jest krótszy niż dwa lata.

Przykład 4

12 lutego 2018 r. została zawarta umowa sprzedaży, w ramach której kupujący zobowiązał się do zapłaty ceny 14 lutego 2018 r. Kupujący do chwili obecnej nie uiścił zapłaty. Przyjmując, że sprzedaż nie była dokonana w ramach działalności przedsiębiorstwa sprzedawcy (nie stosuje się art. 554 k.c.), to roszczenie o zapłatę ceny przedawnia się w terminie podstawowym, który na podstawie „starych” przepisów wynosił 10 lat. Oznaczałoby to, że roszczenie przedawniłoby się 15 lutego 2028 r. Ze względu jednak na art. 5 ust. 2 zd. 1 Ustawy z 2018 roku termin przedawnienia wynosić będzie 6 lat, a jego bieg rozpocznie się 9 lipca 2018 r. i upłynie 31 grudnia 2024 r.

Przykład 5

10 stycznia 2013 r. została zawarta umowa sprzedaży, w ramach której kupujący zobowiązał się do zapłaty ceny 12 lutego 2013 r. Kupujący do chwili obecnej nie uiścił zapłaty. Przyjmując, że sprzedaż nie była dokonana w ramach działalności przedsiębiorstwa sprzedawcy (art. 554 k.c.), to roszczenie o zapłatę ceny przedawniłoby się w terminie 10 lat, to jest 13 lutego 2023 r.Ponieważ na podstawie „starych” przepisów przedawnienie nastąpi wcześniej niż przy zastosowaniu aktualnie obowiązujących przepisów (wskazujących, że roszczenie przedawni się 31 grudnia 2024 r.), to termin przedawnienia wyznaczają stare przepisy i upływa on 13 lutego 2023 r.

Przykład 6

10 stycznia 2018 r. została zawarta umowa o dzieło, w ramach której przyjmujący zamówienie zobowiązał się do wykonania określonego przedmiotu do dnia 11 czerwca 2018 r. Zgodnie z art. 646 k.c. termin przedawnienia wynosi 2 lata od daty wymagalności roszczenia. Roszczenie stało się wymagalne 12 czerwca 2018 r., a więc upływ terminu przedawnienia powinien nastąpić nie 12 czerwca 2020 r., lecz 31 grudnia 2020 r.