Na początku bieżącego roku opublikowałem artykuł, w którym poruszyłem kwestie materialnoprawne związane z nowelizacją przepisów regulujących prawa konsumenta. Nowelizacja ta (a w zasadzie dwie nowelizacje) weszła w życie 1 stycznia 2023 r. Dla osób, które jeszcze nie czytały – link do artykułu: https://nwlegal.pl/obowiazki-przedsiebiorcy-prawa-konsumenta-nowe-przepisy/

W niniejszym artykule skupię się na przepisach procesowych, które w przeważającej większości wejdą w życie w dniu 1 lipca 2023 r. (z wyjątkiem jednego przepisu dotyczącego umów kredytowych omówionego w dalszej części). Choć zmian nie jest ilościowo dużo, to są one zwłaszcza istotne z punktu widzenia przedsiębiorcy dokonującego czynności prawnej z konsumentem oraz nałożonych na niego nowych obowiązków procesowych.

Słowo wstępne

Ustawa z 9 marca 2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. 2023 poz. 614) wprowadza do kodeksu postępowania cywilnego (dalej jako: „k.p.c.”) nowe postepowanie odrębne – Dział II b „Postępowanie z udziałem konsumentów” – które dotychczas nie było uregulowane.  Powodami wprowadzenia nowych przepisów była chęć:

• zwiększenia zakresu ochrony praw konsumentów,
• wzmocnienia pozycji konsumenta w stosunku do przedsiębiorcy,
• przyspieszenia postępowania – wskutek wprowadzenia tzw. „prekluzji dowodowej”.

Zmiany w procedurze cywilnej wprowadzają zasadniczą dysproporcję między stronami na korzyść konsumenta. Jak wynika z projektu ustawy, dysproporcja ta ma stanowić realizację zasady sprawiedliwości wyrównującej, bowiem w chwili dokonywania czynności prawnej między konsumentem a przedsiębiorcą istnieje widoczna dysproporcja na korzyść przedsiębiorcy.

Nowe postępowanie zostanie uregulowane w trzech artykułach – od art. 458¹⁴ do art. 458¹⁶ k.p.c. Przepisy te znajdą zastosowanie w sprawach:

• o roszczenia konsumenta przeciwko przedsiębiorcy – gdy konsument wszczyna postępowanie przeciwko przedsiębiorcy,
• o roszczenia przedsiębiorcy przeciwko konsumentowi – gdy przedsiębiorca wszczyna postępowanie przeciwko konsumentowi, o ile to konsument jest stroną postępowania.

Do postępowań z udziałem konsumentów zastosowanie znajdą również przepisy innych postępowań odrębnych w zakresie, w którym nie są sprzeczne z przepisami nowowprowadzonego Działu II b.

Nowowprowadzone przepisy będą miały zastosowanie nawet, gdy przedsiębiorca będący stroną postępowania zaprzestał prowadzenia działalności gospodarczej. Oznacza to, że w myśl przepisów k.p.c. status przedsiębiorcy ocenia się z chwili dokonania czynności z konsumentem, a nie w chwili wszczęcia sprawy sądowej.

Właściwość miejscowa sądu – gdzie wytoczyć powództwo?

Kolejną istotną zmianą jest wprowadzenie dla konsumenta możliwości wytoczenia powództwa przed sąd właściwy dla jego miejsca zamieszkania (z wyłączeniem spraw przekazanych do wyłącznej właściwości określonych sądów). Dotychczas konsument mógł wytoczyć powództwo według właściwości ogólnej, tj. przed sąd właściwy dla miejsca zamieszkania lub siedziby przedsiębiorcy, jako pozwanego. Ewentualnie mógł skorzystać z właściwości przemiennej i wytoczyć powództwo np.:

• przed sąd miejsca wykonania umowy lub
• przed sąd właściwy dla zakładu głównego lub oddziału przedsiębiorcy, jeżeli roszczenie konsumenta pozostaje w związku z działalnością tego zakładu lub oddziału.

Z projektu ustawy wynika, że umożliwienie konsumentowi wytoczenia powództwa przed sąd właściwy dla miejsca jego zamieszkania ma na celu ułatwienie konsumentowi realizacji prawa do sądu oraz zlikwidowanie barier związanych z koniecznością ponoszenia kosztów prowadzenia sprawy przed oddalonym sądem. Ma również za zadanie zapewnić wyższy standard harmonizacji prawa polskiego z zasadami przyjętymi w europejskim porządku prawnym (np. w rozporządzeniu Parlamentu i Rady (UE) nr 1215/2021 z 12 grudnia 2012 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych (art. 18 ust. 1)).

W tym miejscu należy również wspomnieć o istotnym przepisie, który obowiązuje od 15 kwietnia 2023 r., a mianowicie o właściwości sądów w sprawach kredytowych. Przez 5 lat licząc od powyższego dnia powództwo konsumenta o roszczenie związane z umową kredytu waloryzowanego, denominowego lub indeksowanego do waluty innej niż waluta polska, w tym o:

• ustalenie istnienia stosunku prawnego wynikającego z umowy,
• ustalenie nieistnienia stosunku prawnego wynikającego z umowy,
• ustalenie bezskuteczności postanowień tej umowy,
• zwrot świadczeń związanych z zawarciem tej umowy

wytacza się wyłącznie przed sąd, w którego okręgu powód ma miejsce zamieszkania (miejsce zamieszkania musi zostać oznaczone w pozwie). Co więcej, przelew wierzytelności związanej z zawarciem w/w umowy nie wpływa na właściwość sądu.

Obowiązki dowodowe nałożone na przedsiębiorcę

Istotne wzmocnienie pozycji konsumenta względem przedsiębiorcy wynika z wprowadzenia dla przedsiębiorcy tzw. „prekluzji dowodowej” na wzór znany z postępowania w sprawach gospodarczych. Oznacza on, że:

• przedsiębiorca jest obowiązany powołać wszystkie twierdzenia i dowody w pozwie (jeżeli to przedsiębiorca wszczyna postępowanie przeciwko konsumentowi),
• przedsiębiorca jest obowiązany powołać wszystkie twierdzenia i dowody w odpowiedzi na pozew (jeżeli to konsument wszczyna postępowanie przeciwko przedsiębiorcy),
• twierdzenia i dowody powołane z naruszeniem w/w obowiązków podlegają pominięciu, chyba że przedsiębiorca uprawdopodobni, że ich powołanie nie było możliwe albo że potrzeba ich powołania wyniknęła później. W takiej sytuacji przedsiębiorca może je powołać w terminie dwóch tygodni od dnia, w którym ich powołanie stało się możliwe lub wynikła potrzeba ich powołania,
• konsument natomiast może przytaczać twierdzenia i dowody na zasadach ogólnych.

Ustawodawca w celu zapewnienia minimalnej ochrony przedsiębiorcy nałożył na przewodniczącego (Sąd) obowiązek pouczeń obejmujących informacje o powyżej wskazanej prekluzji dowodowej oraz konsekwencjach jej naruszenia (z zastrzeżeniem, że obowiązek pouczeń nie występuje, jeżeli przedsiębiorca zastępowany jest przez profesjonalnego pełnomocnika).

Powyższe pouczenia przedsiębiorca otrzymuje:

• niezwłocznie po wniesieniu pozwu (jeżeli to przedsiębiorca wszczyna postepowanie przeciwko konsumentowi),
• równocześnie z doręczeniem odpisu pozwu (jeżeli to konsument wszczyna postępowania przeciwko przedsiębiorcy).

Wraz z doręczeniem pouczeń przedsiębiorca zostaje wezwany, aby w wyznaczonym terminie, nie krótszym niż dwa tygodnie, powołał wszelkie twierdzenia i dowody. Oznacza to, że przedsiębiorca niezastępowany przez profesjonalnego pełnomocnika:

• nie jest związany „prekluzją dowodową” w przypadku braku otrzymania pouczeń,
• nie ma obowiązku podania wszystkich twierdzeń i dowodów w pozwie bowiem obowiązek ten powstaje w chwili doręczenia pouczenia (które doręczane jest niezwłocznie po wniesieniu pozwu) i wynosi co najmniej dwa tygodnie od chwili doręczenia pouczenia,
• otrzymawszy odpowiedź na pozew konsumenta, w której konsument powoła twierdzenia i dowody niepodnoszone dotychczas (np. na etapie przedprocesowym) przedsiębiorca powinien być uprawniony do odpowiedzi na nie i powołania nowych twierdzeń i dowodów w terminie dwóch tygodni, przy zawarciu w piśmie argumentacji, że potrzeba ich powołania wyniknęła na skutek twierdzeń konsumenta,
• w przypadku otrzymania pozwu od konsumenta wraz z poprawnymi pouczeniami przedsiębiorca już od tego momentu objęty jest prekluzją dowodową.

Widać zatem znaczne wzmocnienie pozycji konsumenta względem przedsiębiorcy na podstawie nowych przepisów.

Obowiązek przedsiębiorcy należytego przeprowadzenia postępowania polubownego

Kolejną istotną zmianą jest zmuszenie przedsiębiorcy do należytego przeprowadzenia postępowania polubownego (np. postępowania reklamacyjnego/gwarancyjnego). W przypadku, gdy przedsiębiorca:

• zaniechał próby dobrowolnego rozwiązania sporu,
• uchylił się od udziału w takim postępowaniu,
• uczestniczył w nim w złej wierze

i przez to przyczynił się do zbędnego wytoczenia powództwa lub wadliwego określenia przedmiotu sprawy to sąd, niezależnie od wyniku sprawy, może obciążyć przedsiębiorcę kosztami procesu w całości lub w części, a nawet podwyższyć je dwukrotnie.

Zgodnie z treścią projektu ustawy powyższy obowiązek ma na celu promowanie dobrych praktyk w relacjach przedsiębiorca – konsument i wyeliminowanie sytuacji, w której nierzetelni przedsiębiorcy zmuszają konsumenta do występowania na drogę sądową celem realizacji przysługujących im praw. W rzeczywistości bowiem konsumenci, pomimo posiadania uzasadnionego roszczenia wobec przedsiębiorcy, ze względu na jego działania mogą nie zdecydować się do wystąpienia na kosztowną drogę sądową.

Zmiana przepisów o postępowaniu w sprawach gospodarczych

W związku ze zmianami wprowadzającymi zwiększoną ochronę konsumenta zmieniono również zakres zastosowania przepisów o postępowaniu w sprawach gospodarczych. Dotychczas sprawami gospodarczymi rozpoznawanymi w tym rygorystycznym dowodowo postępowaniu były między innymi sprawy:

• z umów o roboty budowlane oraz ze związanych z procesem budowlanym umów służących wykonaniu robót budowlanych,
• z umów leasingu.

Po wejściu w życie nowelizacji, a więc od 1 lipca 2023 r., przepisy określone w Dziale II a k.p.c.  „postępowanie w sprawach gospodarczych” nie będą miały zastosowania do w/w spraw, jeżeli jedną ze stron jest konsument. W takim wypadku zastosowanie znajdą nowowprowadzone przepisy o postępowaniu z udziałem konsumentów, przy czym będą one w dalszym ciągu rozpoznawane przez sądy gospodarcze.

Przepisy przejściowe

Przepisy nowowprowadzonego do k.p.c. Działu II b „Postępowanie z udziałem konsumentów” (art. 458¹⁴ – 458¹⁶) nie stosuje się do spraw wszczętych i niezakończonych przed dniem wejścia omawianej ustawy. Oznacza to, że w sprawy znajdujące się w sądach w dniu 1 lipca 2023 r. będą rozpoznawane z pominięciem tych przepisów, a zatem nie znajdzie zastosowania np. „prekluzja dowodowa”.